Қазақ ұлттық киімі-халықтың сан ғасырлық мәдениетінің ажырамас бөлігі. Бұрын гардероб элементтері шамамен жасын, сыныбын және мәртебесін білуге мүмкіндік берді.
Киімнің шамалы шығу тарихы туралы. Әйелдерге арналған дәстүрлі киімде камзол (ұзындығы тізеге дейін жеткен) киген еркін пішілген көйлек болды. Бай әйелдерге барқыт пен жібекке қол жетімді болды.
Бастапқыда барлық көйлектер жабық кесілген болатын. ХІХ ғасыр қазақ әйелдеріне кесімді стиль берді. Юбка мен киімнің жоғарғы бөлігі бөлек тігіліп, біріктірілді. Көшеде суық болғанда, ханымдар пальто киген. Дәстүрлі түрде олар қозы терісінен және түлкі терісінен жасалған. Сондай – ақ, жоғары қақпасы және жүн астары бар шапан киген. Қазақ ұлттық көйлектері, халаттар мен қамзолдар жарқын материалдардан жасалған. Әйелдер қызыл, көк, сары, жасыл, алтын сияқты түстердің гардеробын киген.
Бейнеге қосымша көптеген халықтар сияқты неке жағдайы туралы айтатын қазақтардың – бас киімі. Ол тұрмысқа шыққанан кейін алғашқы кезде ғана киген, содан кейін үлкен мерекелер кезінде ғана басын әшекейлеген. Бас киімнің қаңқасы қатты ақ киізден жасалған, ал үстінен жібек немесе велюр тартылған. Кедей адамдар үшін қарапайым нұсқа болды – атласты және мата. Сәукеле алтын монеталармен және маржанмен безендірілген. Бас киімнің жоғарғы жағында үкі қауырсындары болды, ал қақпағының шеттері жүнмен кесілген. Осы мақсатта түлкі, қопсытқыш және аққұба қолданылды. Қақпаққа қосымша жағында орналасқан “жақтау” деп аталатын ұзын аспалар киген. Жоғарыдан сәукелеге барқыт немесе жібектен жасалған орамалдар киюге болады. Олар, мысалы, кесте түрінде безендірілген. Тұрмысқа шыққаннан кейін бір жыл өткен соң, әйелдер ыңғайлы бас киім – кимешекті кигізе бастады. Бұл басы мен үстіңгі денесін жауып тұратын, беті кесілген ақ шарф еді. Оған кесте тігу, бисермен, күміс бляшкалармен, інжу-маржанмен безендіру әдетке айналды. Кимешектің үстіне ақ биік шалбар кигізілді.
Сондай-ақ әйелдердің де, ерлердің де киетін әмбебап қазақша бас киімдері болған. Мұндай гардеробқа тақия және бөрік жатады. Оларды әлі тұрмысқа шықпаған қыздар киген. Дәстүр бойынша, тақияның матасы әртүрлі маталардан – қалың мақтадан немесе жұмсақ және қымбат маталардан, матадан немесе барқыттан тігілген. Қыздар күміс немесе алтын жіптермен өрілген тақияларды қалаған. Жоғарыда жиі филиннің қауырсындарын көріп, шеттері тастармен безендірілген.
Қазақтардың ұлттық киіміне аяқ киім кіреді. Оның сыртқы түрі-халықтың көшпелі өмірінің көрінісі. Қазақтар жиі тұратын жерлерін ауыстыруға мәжбүр болғандықтан, олар биік етіктерді артық көретін. Аяқ киімде сонымен қатар кең етік бар. Егер етік жазғы кезеңге арналған болса, оларды өкшемен жасауға болады. Шұлықтар әдеттегідей иілген. Әйелдер кесте мен аппликациялары бар аяқ киімдерді таңдады.
Бейімбет Майлин атындағы тарихи-өлкетану музейінің қорларында сақталған және фотосуретте бейнеленген костюмге келетін болсақ, ол бірнеше заттардан тұрады – жеңіл, жартылай мөлдір қызғылт тюльден, қамзол қызыл велюрден, сондай-ақ алтын өрнектермен және қауырсындармен безендірілген велюрден тұрады.
Таза мата мөлдір болғанына қарамастан, ұлттық көйлектің бай түсі қабаттың арқасында қол жеткізілді. Еркін кесу қозғалысқа ұялмайды және жеңілдік пен ауаға әсер етеді. Ұзын жең шынтақтан және бос қылқаламға дейін толқындармен түсіреді, көйлектің төменгі жағы қаптамалары мен воландары ұқсас түрде пішілген.
Көйлектің үстінде-велюрдан жасалған камзол, белге сәл тартылған, ал төменгі жағы кеңейтілген. Мұнда әшекейлеу үшін шағын жартылай дөңгелек жағаны қалыптастыратын алтын люрекс қолданылады. Кеуде деңгейінде және қабырғаларында камзол костюм затының түсіне түймеленеді, одан төменірек-белге созылатын металл түйме.
Бас киім – тақия-камзолдың түсінде жасалған, бұл кескінге толық көрініс береді. Такия күрең түсті велюрден жасалған және алтын люрекспен орындалған қазақтың ұлттық өрнегі түріндегі жапсырмалармен безендірілген. Бас киім дәстүр бойынша қауырсындармен толықтырылған. Сондай-ақ, мерекелік көрініс киімнің жоғарғы шетінде және негізгі өрнегі бар тандемде жасанды тастар береді. Шетіне ұқсас шашақпен безендірілген “құлақшалар” шығарылған.
Костюмді көру және оның сұлулығына көз жеткізу үшін бізге қонаққа келу жеткілікті. Біз келушілерге әрдайым қуаныштымыз және қорда сақталған барлық заттар туралы қуана айтуға дайынбыз.
Leave a Reply