Роза Тәжібайқызы Бағланова 1922 жылы 1 қаңтарда Қызылорда облысы, Қазалы қаласында дүниеге келген.
Қазақстанда Роза Тәжібайқызы Бағланованы танымайтын бірде-бір отбасы жоқ. Қазақ әнінің аңызы, халық пен елдің тұлғасы, Ұлы Отан соғысының алғашқы күнінен соңғы күндеріне дейін бастан кешіп, барлық майданда болды, окоптарда, блиндаждарда, алдыңғы шепте оқтың ысқырығына дейін жырланды.
Опера және эстрада әншісі, сопрано әншісі Роза Бағланова өзінің Отанына шексіз берілгендігінің, ерекше дарынының және тамаша орындаушылық шеберлігінің арқасында халықтың ерекше құрметі мен сүйіспеншілігіне бөленді.
Өнерлі Раушан бала кезінде-ақ әкесінің үйінде болған қонақтарға рахаттана ән айтатын. Роза Бағланова оқуын тәмамдаған бойда Қызылорда қаласындағы педагогикалық институтқа оқуға түседі. Ағасы Ыдырыс әскерге шақырылғаннан кейін отбасының жалғыз асыраушысы болып қалды. Ол үшінші курста оқуын тастап, отбасымен Ташкентке баруға мәжбүр болды да, Ташкент тоқыма институтының сырттай бөліміне оқуға түседі. Онда оны жатақхана мен тамақпен қамтамасыз етуге болады. Заманның қиындығына мойынсұнған болашақ суретші тоқымашылықпен айшықты. Араға жылдар салып, тағдырдың жазуы оған өзбек филармониясының директоры, Ташкент опера театрының солисті Мұхитдин Кари-Якубовпен кездесу сыйлады, ол халық әртістерінің бір емес бірнеше буынын тәрбиелеп шығарды. Кездесу шынымен кездейсоқ болды. Кари-Якубов жеке үйлердің бірінің жанынан өтіп бара жатып, бір қыздың ән салғанын естіді. Дауысы қатты ұнап қалды, тоқтап тыңдай бастады. Соңына дейін тыңдап, үйге кіріп, Розамен, одан кейін анасымен сөйлесті.
Сөйтіп, 1941 жылы Роза Бағланова Өзбек КСР Мемлекеттік әйелдер ән-би ансамблінің әртісі болды. «Ташкент опера театрындағы оның дебюттік концертінде залда басқалар қатарында жергілікті коммунистік партия Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Осман Юсупов болды. Оның талантына тәнті болғаны сонша, Кари-Якубовқа алғыс айтып, Мәскеуге оқуға жолдама алуға көмектесуге уәде берді. Келесі концертте Бағланованың өнерінен кейін Юсупов оған мың сом беріп, Мәскеу консерваториясына уәде еткен бағытты береді.
«Ал, Роза Бағланованың Мәскеуде білім алуға уақыты болмады. Соғыс басталып, әншінің өзі ансамбль құрамында майданға аттанып, Қызыл Армия жауынгерлерінің алдында майдан шебінде өнер көрсетті. Төрт жыл ішінде ансамбль майдан даласынан бес жүз метр қашықтықта өнер көрсетіп, мыңнан астам концерт берді. Осы кезеңде ол Лидия Русланованың орындауындағы «Ах, Самара-тауар» әнін алғаш естіген. Көп ұзамай ол өзі орындай бастады. Айтпақшы, Лидия Русланованың өзі оның өнерін үздік деп танып, Бағланованың әніне жол берді. Ол әр концертінде Роза Тәжібайқызының басты белгісі және бағдарламаның көрнекті тұлғасына айналды. Мұндай концерттерде Роза Бағланова 10-12 сағат қатарынан ән айта алатын, не жүкке, не айналадағы жарылған снарядтарға назар аудармай. Сондай күндердің бірінде ол соқыр болып қала жаздаған жарақат алды. Сөйлеулердің бірінде атқылау басталды, артынан минометтер:
«Кенеттен көзім жанып тұрғандай, адам төзгісіз ауруды сезіндім. Ал сол көздің астынан иненің ыстық, өткір ұшына ұқсас нәрсе таптым. Бұл кішкентай фрагмент сол көзімнің қасаң қабығына тиді. Төрт сағаттан кейін көз күйіп кеткендей қап-қара болды. Мені жақын маңдағы ауруханаға апарды, дәрі берді, бірақ операция жасамады. Дәрігерлер менің қолымнан келмеді, мен мұны түсіндім: жақын жерде қол-аяғы жоқ солдаттар төсегінде ыңылдап жатыр. Біраз уақыттан кейін екі көзім де соқыр болды».
Соғыс жылдарындағы концерттік белсенділігі үшін Бағланова көптеген марапаттарға ие болды. Соның ішінде маршал Рокоссовскийдің қолынан алған «Әскери қызметі үшін» медалі. Содан кейін ол оған: «Енді сен кішкентай Росочкасың, бірақ көп ұзамай сіз кеңес өнерінің мақтанышы боласыз», – деді. Бағланова екі рет осындай медальмен марапатталған жалғыз әнші».
Бағланованың ән айтуы кеңес жауынгерлерін ерліктерге шабыттандырды. Ол өзінің талантымен, тамаша орындаушылық шеберлігімен тек өз халқының ғана емес, бүкіл әлемнің ерекше құрметі мен сүйіспеншілігіне бөленді. Ол Ұлы Отан соғысы жылдарындағы жауынгерлерді ерліктерге шабыттандырды және соғыстан кейінгі кезеңде тыңдаушыларды қуантты. Одақ бойынша экскурсиялар, толық үйлер отбасына уақыт қалдырмады. Танымал сүйікті екі рет үйленді, оған көрнекті ғалымдар, профессорлар, академиктер мен министрлер бірнеше рет қолын және жүрегін ұсынды, бірақ Бағланова сахнадан кеткісі келмеді.
Ол 1945 жылы 9 мамырда Берлинде Ұлы Жеңіске арналған концертке қатысқан. 1949 жылдан Роза Бағланова Абай атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театрының әншісі. Сол жылы Бухарестте өткен Бүкіләлемдік жастар мен студенттердің II фестивалінің лауреаты атанды. 1949-1960 жж атындағы Республикалық филармонияда қызмет етті. Жамбыл. Алпыс жылдық белесті аттаған «Қазақконцерт» ұжымының қалыптасу жолындағы алғашқы қадамдары 1960 жылдан өмірінің соңғы күндеріне дейін осы бірлестікте жемісті еңбек еткен Роза Бағланованың шығармашылық қызметімен байланысты екенін айта кеткім келеді. Роза Бағланова еліміздің музыка өнерінің дамуына үлкен үлес қосты. Өмірінің соңғы жылдарында да «Аққу» әнін шырқаймын деп армандауды тоқтатпағаны ғажап.
Будапешт қаласында өткен екінші дүниежүзілік жастар мен студенттер фестивалінде жеңіске жеткеннен кейін оның гастрольдік қызметі басталды. Ол бүкіл Кеңес Одағын ғана емес, көптеген шет елдерді де аралады. Түрлі және бай репертуары бар Роза Бағланова әлемді аралады. Оның гастрольдік өмірінің географиясы Польша, Шығыс Германия, Венгрия, Австрия, Чехословакия, Қытай, Корея, Үндістан, Бирма, Канада, Швеция, Бельгия және т.б. елдерді қамтиды. Әнші әлем халықтарының әндерін, эстраданы, сондай-ақ классикалық шығармаларды, қазақтың халық әндерін орындады. Роза Бағланова Ұлы Отан соғысы жылдарындағы майдандағы өнерінің арқасында бүкілодақтық атаққа ие болды. Оның орындауындағы ең танымал ән – «Ах, Самара-Городок» орыс халық әні.
Қызыл Армия жауынгерлерінің алдында окопта көрсеткен өнері үшін Роза Бағланова «Жауынгерлік ерлігі үшін» медалімен марапатталды. Сыйлықты генерал В.Конев тапсырды. Сонымен бірге 1946 жылы Мәскеуде өткен 2-ші Бүкілодақтық эстрада әншілері байқауының дипломаты, 1949 жылы Бухарестте өткен жастар мен студенттердің 2-ші дүниежүзілік фестивалінің лауреаты. Ленин, Еңбек Қызыл Ту, Халықтар достығы, «Шапағат» медальдарымен марапатталған.
Дегенмен, оның репертуарынан КСРО-ның ғана емес, бүкіл әлем халықтарының әндерін табуға болады. Мысалы: «Түйе» — моңғол халқының далада адасып қалған жалғыз түйе туралы әні. Сондай-ақ Роза Бағланова ансамбльдердің сүйемелдеуімен испан тілінде орындаған «26 шілдеде наурыз». 26 шілдеде Фиделио Кастроның американдық империалистер қолдаған фашистік Батиста режиміне қарсы қарулы күресінің басталуының бір жылдығына арналған.
Сондай-ақ осындай ұлы әншінің репертуарында КСРО азаматтары классикалық композиторлардың шығармаларын тыңдай алды: «Кішкентай иіруші» – Моцарттың әні. Әншінің репертуарының маңызды бөлігін қазақтың ұлттық мәдениетінің алтын қоры болған қазақ халық композиторларының әндері құрады. Әнші өзінің керемет дауысымен бүкіл әлемдегі адамдарды шабыттандырды. Оның репертуарында Брусиловскийдің («Партия басқарады», «Қыз арманы», «Бейбітшілік жыры»), Байқадамовтың («Менің қалауым», «Домбыра», «Комсомол»), Жамақаевтың («Сен жалғызсың») әндері болды. , Еспаева («Қызды қуып жет»), Шәмші Қалдаяқова («Ақмандайлым»). Белгілі отандық композитор М.Төлебаевтың «Әдемі», «Желсіз түнде жарық ай», «Қақтаған ақ күмістей кең маңдайлы», С.Мұхамеджановтың «Жарқ етпес қара көңлім не қылса да», «Қыстырып мақтайсыз» әндері. Ұлы Әббежанов атақты әнші Қазақ радиосының кітапханасында сақтаулы және бірнеше рет жазылған.
Роза Бағланованың ән айту мәнеріне келетін болсақ, әншінің орындауында «глиссандо» музыкалық үні қолданылғанын айта кеткен жөн. Глиссандо әмбебап термин болып табылады, оның анықтамасы бір дыбыстан екіншісіне сырғуды білдіреді, ол түрлі-түсті әсер береді. Р.Бағланова екі жанрдағы орындаушылардың бірі екені белгілі. Әншінің керемет лирикалық сопраноны болды, оны классикалық және эстрада жанрларында еркін сезінеді.
Роза Тәжібайқызы туралы көптеген кітаптар жазылды, поэтикалық шығармалар жазылды. Оның есімі әлемдегі әйелдер туралы ағылшын-американдық энциклопедияның «Кім кім» деген бірінші басылымына енгізілген. Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» киностудиясы тамаша суретшінің шығармашылық жолын баяндайтын «Біздің раушан» деректі фильмін түсірді.
2022 жылдың 1 қаңтарында аты аңызға айналған әнші Роза Бағланова 100 жасқа толды. Қазақстанның және КСРО-ның халық әртісі, Қазақстанның Батыры, Ұлы Отан соғысы майданындағы концерттерге қатысушы ол еліміздегі және шетелдегі ән өнерін сүйетіндер арасында әлі де танымал. Роза Бағланованың мол мұрасы мен жарқын бейнесі халық жадында мәңгі сақталады. Роза Бағланова әндері барша бізбен бірге болады. Және бұл әділдіктің, сұлулықтың, ғажайып дауыстың үлгісі болады. Бұл естелік миллиондаған қазақстандықтардың жүрегінде сақталған.
Leave a Reply