Семей ядролық полигоны 1948 жылы алғашқы кеңестік ядролық құрылғыны сынау үшін арнайы құрылған. Семей іргесіндегі учаске елді мекендер мен халық шаруашылығы нысандарының жоқтығынан таңдалды. Сынақ алаңы Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Павлодар облыстарының түйіскен жерінде 18500 км2 аумақты алып жатты.
1949 жылдан 1989 жылға дейін полигонда 456 ядролық сынақ жүргізілді: 116 атмосфералық, 340 жер астында. 1963 жылы КСРО, АҚШ және Ұлыбритания ядролық қаруды атмосферада, ғарыш кеңістігінде және су астында сынауға тыйым салу туралы шартқа қол қойғаннан кейін жерасты сынақтарының саны күрт өсті.
Барлық жарылыстардың күші Хиросимаға тасталған бомбаның күшінен 2500 есе артық болды. Түрлі мәліметтерге сәйкес, Қазақстанда 1,5 миллионнан астам адам полигонда сынақтан зардап шекті.
Кешірім Бозтаев алғашқылардың бірі болып Семей полигонындағы ядролық сынақтардың жалғасуына наразылық үнін көтерді – 1989 жылы 20 ақпанда Қазақ КСР КП ОК-нің шешімін елемей, «Семипалатинск» полигонында ядролық сынақтардың жалғасуына қарсылық білдірген. Мәскеу қазақ жерінде сынақ жүргізуді тоқтатуды сұрайды.
1989 жылы 26 ақпанда сол кезде ҚазКСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болған қазақ ақыны және қоғам қайраткері Олжас Сүлейменов басқаратын «Невада-Семей» халықаралық антиядролық қозғалысы құрылды. «Невада-Семей» антиядролық қозғалысы жүргізіліп жатқан сынақтарға жауап болды. Белсенділердің мақсаты – дүние жүзіндегі полигондардағы сынақтарды тоқтатып, планетаны ядролық қарудан босату.
Семей полигонындағы соңғы жарылыс 1989 жылы 19 қазанда болды.
Ядролық сынақ басталғаннан кейін 42 жыл өткен соң, 1991 жылы 29 тамызда Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Жарлығымен әлемдегі ең ірі ядролық сынақ алаңдарының бірін біржақты тәртіпте жапты.
Leave a Reply